Tư duy không phải là một đặc điểm cố định – nó giống như một mạng lưới neuron trong não bộ có thể thay đổi và phát triển nhờ vào sự học hỏi và trải nghiệm. Khi bạn hiểu rõ về sự khác biệt giữa tư duy cố định và tư duy phát triển, bạn sẽ nắm trong tay chìa khóa để bứt phá giới hạn bản thân. Nhưng làm sao để chuyển đổi từ tư duy cố định sang tư duy phát triển? Và liệu hành trình này có thực sự khả thi? Hãy cùng WeBetter khám phá qua bài viết này.
Tư duy cố định và tư duy phát triển – Khác biệt từ khoa học não bộ
Tính dẻo của não bộ (Neuroplasticity)
Khoa học não bộ đã chứng minh rằng não người có tính dẻo – khả năng thay đổi cấu trúc và chức năng dựa trên suy nghĩ, hành vi và thói quen. Những người có tư duy phát triển thường sử dụng tính dẻo này để rèn luyện bản thân và đón nhận thử thách, trong khi người có tư duy cố định thường bỏ lỡ cơ hội vì nỗi sợ thất bại.
Ví dụ: Khi bạn học chơi một loại nhạc cụ mới, việc lặp lại kỹ năng này sẽ tạo ra các “đường dẫn thần kinh” mới trong não. Theo thời gian, những đường dẫn này trở nên mạnh mẽ hơn, giúp bạn chơi thành thạo hơn.
Thuyết hai hệ tư duy của Carol Dweck
Carol Dweck, tác giả nghiên cứu hàng đầu về tâm lý học, đã chia tư duy thành hai loại chính:
-
Tư duy cố định (Fixed Mindset): Những người tin rằng khả năng là cố định, không thể thay đổi. Khi đối mặt với thất bại, họ dễ nản lòng và có xu hướng né tránh thử thách.
-
Tư duy phát triển (Growth Mindset): Những người tin rằng năng lực có thể được cải thiện thông qua nỗ lực và học hỏi. Khi gặp thách thức, họ xem đó là cơ hội để học thêm điều mới.
Các nghiên cứu MRI cho thấy, khi người có tư duy phát triển gặp khó khăn, não của họ kích hoạt các vùng liên quan đến học hỏi, trong khi người có tư duy cố định thường “tắt” các vùng này.
Cách phát triển tư duy phát triển hiệu quả
1. Tập trung vào quá trình thay vì kết quả
Nhiều người thường bị ám ảnh bởi kết quả cuối cùng, nhưng thực tế, quá trình mới là yếu tố quan trọng giúp rèn luyện não bộ. Khi bạn tập trung vào từng bước tiến nhỏ, não sẽ tiết ra dopamine – một chất dẫn truyền thần kinh giúp tăng cảm giác hài lòng và khuyến khích bạn tiếp tục học hỏi.
Ví dụ: Nếu bạn đang cố gắng học vẽ, thay vì nghĩ rằng mình phải vẽ được một bức tranh hoàn hảo ngay lập tức, hãy tập trung vào việc luyện từng đường nét cơ bản mỗi ngày.
Hành động cụ thể: Chia mục tiêu lớn thành các bước nhỏ dễ quản lý, để mỗi lần đạt được một bước tiến bạn sẽ có thêm động lực để tiếp tục.
2. Chuyển đổi suy nghĩ tiêu cực thành câu hỏi tích cực
Người có tư duy cố định thường tự hỏi những câu như “Tại sao mình không đủ giỏi?”, khiến họ rơi vào trạng thái tự trách. Ngược lại, người có tư duy phát triển sẽ chuyển câu hỏi thành: “Mình cần làm gì để cải thiện điều này?”.
Ví dụ: Thay vì nghĩ rằng “Mình không đủ khả năng để thuyết trình”, hãy hỏi “Mình có thể làm gì để cải thiện kỹ năng này?” và bắt đầu từ những bước nhỏ như luyện nói trước gương.
Hành động cụ thể:
-
Ghi lại những tình huống khiến bạn thất vọng và thử thay đổi cách tiếp cận chúng.
-
Sử dụng nhật ký để ghi chép câu hỏi tích cực mỗi ngày.
3. Lặp lại hành vi tích cực để tạo đường dẫn thần kinh mới
Não bộ của bạn giống như một khu rừng, nơi các thói quen là những con đường mòn. Việc lặp lại các hành vi tích cực sẽ giúp bạn xây dựng những con đường mòn mới, thay thế các lối mòn tiêu cực cũ.
Ví dụ: Nếu bạn muốn hình thành thói quen đọc sách, hãy bắt đầu bằng việc đọc 10 phút mỗi ngày. Dần dần, bạn sẽ thấy việc đọc trở thành một phần quen thuộc trong lịch trình hàng ngày.
Hành động cụ thể:
-
Chọn một thói quen nhỏ (ví dụ: tập thể dục 10 phút mỗi sáng).
-
Lặp lại trong ít nhất 21 ngày để xây dựng kết nối thần kinh bền vững.
Xây dựng môi trường khuyến khích tư duy phát triển
Não bộ rất nhạy cảm với môi trường xung quanh. Nếu bạn thường xuyên ở gần những người có tư duy phát triển, bạn cũng sẽ được truyền cảm hứng để thay đổi.
Ví dụ: Tham gia một nhóm học tập hoặc cộng đồng nơi mọi người cùng cố gắng học hỏi và hỗ trợ nhau sẽ giúp bạn giữ vững động lực.
Hành động cụ thể:
-
Tìm kiếm những người bạn có cùng tư duy để cùng trao đổi.
-
Treo những câu nói tích cực tại nơi làm việc hoặc học tập để nhắc nhở bản thân.
Thấu hiểu bản thân để tối ưu hóa tư duy phát triển
Một bước quan trọng khác để xây dựng tư duy phát triển là thấu hiểu bản thân. Khi bạn biết rõ điểm mạnh và điểm yếu của mình, bạn sẽ dễ dàng hơn trong việc chọn cách học phù hợp.
Ví dụ: Nếu bạn nhận ra mình học tốt hơn qua hình ảnh, hãy tìm các bài giảng bằng video hoặc sử dụng sơ đồ tư duy để tổng hợp kiến thức.
Kết luận: Hành trình của tư duy phát triển
Chuyển đổi từ tư duy cố định sang phát triển không phải là điều xảy ra trong một đêm, nhưng với những thay đổi nhỏ hàng ngày, bạn sẽ thấy sự tiến bộ lớn. Não bộ không phải rào cản mà là công cụ mạnh mẽ nhất của bạn. Hãy bắt đầu bằng việc thay đổi một suy nghĩ tiêu cực hôm nay và thay thế nó bằng cơ hội học hỏi.