Khi nói đến tính cách, nhiều người thường nghĩ rằng đó là điều bất biến, giống như một phần “bản chất” mà ta được định hình ngay từ lúc sinh ra. Nhưng liệu điều này có đúng hoàn toàn? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tính cách, và liệu “thay đổi tính cách” có thực sự là điều không thể.
1. Tính cách là gì?
Tính cách là tập hợp các đặc điểm, thói quen và khuynh hướng hành vi của mỗi người. Những đặc điểm này định hình cách chúng ta suy nghĩ, cảm nhận và hành động trong các tình huống khác nhau. Về mặt khoa học, tính cách có thể được hiểu như các “đường truyền” trong não bộ – những liên kết thần kinh lặp đi lặp lại, hình thành nên thói quen và cách phản ứng của chúng ta.
Ví dụ, khi bạn gặp một tình huống căng thẳng, nếu bạn có tính cách nóng nảy, não bộ của bạn sẽ kích hoạt những đường truyền quen thuộc, khiến bạn phản ứng tiêu cực, như la hét hoặc cãi vã. Những phản ứng này đã trở thành “mặc định” của não bộ sau nhiều lần lặp lại. Tuy nhiên, những đường truyền này không cố định, và chúng có thể thay đổi.
2. Tính cách từ đâu mà ra? Có phải do bẩm sinh?
Tính cách không chỉ đến từ gen di truyền mà còn chịu tác động lớn từ môi trường sống và trải nghiệm cá nhân. Từ khi sinh ra, chúng ta đã có một số khuynh hướng tính cách nhất định, nhưng quá trình nuôi dưỡng, giáo dục từ gia đình, xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tính cách.
Ví dụ, một người có xu hướng hướng nội từ nhỏ có thể dần trở nên cởi mở và tự tin hơn nhờ sự khuyến khích từ gia đình và môi trường giáo dục. Những cú sốc hoặc thành công trong cuộc sống cũng có thể thay đổi cách chúng ta phản ứng và định hình lại tính cách.
3. Có thể thay đổi tính cách không?
Câu trả lời là có. Mặc dù tính cách được hình thành từ những thói quen và phản ứng lặp đi lặp lại trong não bộ, nhưng với sự kiên trì và luyện tập, chúng ta hoàn toàn có thể thay đổi những thói quen đó. Não bộ có khả năng tạo ra những liên kết thần kinh mới, nghĩa là bạn có thể học cách thay đổi cách mình phản ứng trong các tình huống nhất định.
Ví dụ, nếu bạn thường xuyên phản ứng nóng nảy, bạn có thể thực hành các kỹ thuật quản lý cảm xúc như thiền định, hít thở sâu hoặc đơn giản là tạm dừng để suy nghĩ trước khi hành động. Bằng cách lặp lại những phản ứng mới này, não bộ sẽ dần hình thành những đường truyền thần kinh mới, giúp bạn phản ứng một cách tích cực hơn trong tương lai.
4. “Giang sơn dễ đổi, bản tính khó dời” liệu có còn đúng?
Câu thành ngữ “Giang sơn dễ đổi, bản tính khó dời” thường dùng để ám chỉ rằng việc thay đổi tính cách là điều khó khăn, nếu không muốn nói là không thể. Tuy nhiên, với những tiến bộ trong khoa học não bộ, điều này không hoàn toàn chính xác.
Tính cách có thể thay đổi nếu chúng ta nhận thức được điều gì cần thay đổi và có kế hoạch cụ thể để thực hiện điều đó. Quan trọng là bạn cần xác định rõ những yếu tố nào trong tính cách cần giữ lại và những yếu tố nào cần thay đổi để đạt được mục tiêu mong muốn.
Ví dụ, nếu bạn nhận thấy mình thiếu kiên nhẫn trong công việc, thay vì chấp nhận điều đó, bạn có thể rèn luyện tính kiên nhẫn bằng cách tập trung vào những hoạt động đòi hỏi sự tỉ mỉ và lâu dài, như tập yoga hoặc làm vườn. Những điều này không chỉ giúp bạn thay đổi tính cách mà còn đem lại lợi ích lâu dài cho cuộc sống của bạn.
5. Có cần thay đổi tính cách không? Nên thay đổi như thế nào?
Mỗi người đều là một tập hợp những tính cách khác nhau, có những tính cách tốt hỗ trợ cho cuộc sống và cũng có những tính cách xấu kìm hãm sự phát triển của bản thân. Vậy, có cần thay đổi tính cách không? Để trả lời câu hỏi này, hãy dành thời gian tự hỏi bản thân:
5.1. Tính cách đó có kìm hãm bản thân?
Nếu câu trả lời là có, thì loại bỏ ngay! Những tính cách tiêu cực như nóng nảy, thiếu kiên nhẫn hay bi quan không chỉ ảnh hưởng đến các mối quan hệ mà còn cản trở sự tiến bộ cá nhân.
5.2. Tính cách đó có thể nhượng bộ?
Nếu tính cách này không hoàn toàn tiêu cực, bạn có thể linh hoạt điều chỉnh tùy vào tình huống. Ví dụ, tính cách thẳng thắn có thể là điểm mạnh trong công việc nhưng cần được kiểm soát trong một số tình huống xã hội.
5.3. Tính cách đó muốn giữ như một phần quan trọng của bản thân?
Nếu tính cách này là điều bạn xem như một phần cốt lõi của mình và nó giúp ích trong cuộc sống, hãy dành thời gian phát triển nó nhiều hơn. Những tính cách như quyết đoán, lòng dũng cảm hay sự sáng tạo có thể là “vũ khí” mạnh mẽ giúp bạn tiến xa.
5.4. Tính cách đó có hỗ trợ cho con người bạn muốn trở thành?
Cuối cùng, điều quan trọng nhất là hãy xem những tính cách này có hỗ trợ cho mục tiêu và con người bạn muốn trở thành trong tương lai hay không【Hình 12】. Đây là điều mà nhiều người thường bỏ quên khi cố gắng thay đổi tính cách mà không hiểu rõ lý do. Họ có thể thay đổi vì bị ảnh hưởng bởi mạng xã hội, áp lực từ môi trường hay mong muốn làm hài lòng người khác. Nhưng sau cùng, họ lại cảm thấy chán nản và thất vọng vì những thay đổi đó không xuất phát từ mong muốn thực sự của bản thân.
Tâm thế sẽ khác đi nếu bạn là người làm chủ tính cách của mình: chọn thay đổi hoặc không để thích nghi. Điều quan trọng hơn là bạn hiểu rằng sự thay đổi này là cần thiết để hướng đến phiên bản tốt đẹp trong tương lai.
6. Cách thay đổi tính cách
Tính cách vận hành dựa trên cơ chế thói quen. Khi bạn lặp lại một hành vi nào đó nhiều lần, não bộ sẽ tạo ra các “đường truyền” thần kinh, giúp bạn phản ứng một cách tự động trong các tình huống tương tự. Để thay đổi tính cách, bạn cần thay thế thói quen cũ bằng thói quen mới.
Những thói quen cũ không hoàn toàn biến mất mà chỉ bị “thoái hóa” khi bạn không còn sử dụng chúng nữa. Vì thế, quá trình thay đổi tính cách đòi hỏi sự kiên nhẫn và quyết tâm. Bạn cần lặp đi lặp lại những thói quen mới một cách nhất quán để củng cố chúng và giúp não bộ hình thành những đường truyền thần kinh mới. Khi đó, những phản ứng tích cực và thói quen mới sẽ dần thay thế những thói quen cũ không còn phù hợp.
Lời kết
Thay đổi tính cách không phải là điều dễ dàng, nhưng cũng không phải là điều không thể. Đó là quá trình bạn cần kiên nhẫn, hiểu rõ mình muốn gì và sẵn sàng điều chỉnh để tiến gần hơn tới phiên bản tốt đẹp hơn của bản thân. Khi bạn làm chủ được tính cách của mình, bạn sẽ thấy cuộc sống trở nên nhẹ nhàng và ý nghĩa hơn rất nhiều.
